Tô Hiệu sinh 1912, trong một gia đình nhà nho nghèo ở thôn Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên.
Thuở học sinh, Tô Hiệu học tại trường Pháp Việt thị xã Hải Dương. Anh sớm tham gia vào phong trào yêu nước của học sinh bãi khoá, truy điệu Phan Chu Trinh. 17 tuổi từ một người anh là Đảng viên Quốc dân Đảng, Tô Hiệu tham gia tổ chức Quốc dân Đảng và vào Sài Gòn hoạt động. Năm 1930, anh bị bắt và bị kết án 4 năm tù, đày đi Côn Đảo. Những năm tháng tại Côn Đảo, được gần gũi các đảng viên cộng sản và được tuyên truyền giác ngộ lý tưởng cách mạng, Tô Hiệu đã từ bỏ lập trường cũ, gia nhập đội ngũ những người cộng sản và chỉ một thời gian sau, Tô Hiệu được kết nạp vào Đảng cộng sản Đông Dương.
Năm 1934, Tô Hiệu mãn hạn tù. Không chịu sự quản thúc của chính quyền thực dân ở địa phương, Tô Hiệu đi Hà Nội hoạt động và được phân công xây dựng cơ sở cách mạng ở Thái Nguyên. Mặc dù bị ho lao kết quả 4 năm tù khắc nghiệt tại Côn Đảo, Tô Hiệu vẫn hăng hái công tác và năm 1936 được cử vào Ban thường vụ Xứ uỷ Bắc Kỳ, phụ trách tuyên huấn. Cuối năm 1938 Tô Hiệu đựơc phân công phụ trách miền Duyên hải Bắc Kỳ.
Về Hải Phòng, Tô Hiệu bám sát cơ sở, tìm hiểu các tình hình các nhà máy, xưởng thợ, đường phố các chi bộ... hướng dẫn và tổ chức tranh đấu. Nhiều cuộc đình công, biểu tình do đồng chí chỉ đạo và trực tiếp tham gia đấu tranh. điển hình là cuộc đấu tranh của 3.000 công nhân nhà máy Tơ Hải Phòng, bắt đầu từ tháng 4/1939 đến ngày 21/5/1939. Tô Hiệu chỉ đạo chi bộ Đảng nhà máy Tơ lãnh đạo tranh đấu, liên hệ với báo Đời Nay, yêu cầu đưa tin ủng hộ, gặp tổ chức Thanh niên dân chủ Pháp và Thanh niên dân chủ Việt Nam yêu cầu giúp đỡ đồng chí theo dõi sát từng ngày đề ra chủ trương và biện pháp đấu tranh đúng đắn phù hợp nên đấu tranh thắng lợi. Cuộc đấu tranh của công nhân nhà máy Tơ Hải Phòng có tổ chức, có kỷ luật gây được tiếng vang lớn, được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc lúc đó đang hoạt động ở nước ngoài quan tâm chú ý.
Ngày 30/5/1939 đồng chí Tô Hiệu trực tiếp lãnh đạo cuộc đấu tranh chống thuế đèn, thuế nước của hàng ngàn công nhân tiểu thương và lao động thành phố Hải Phòng. Thực dân Pháp bắt 72 người biểu tình, trong đó có Tô Hiệu. Nhưng nhờ sự bảo vệ của anh chị em công nhân, Tô Hiệu khôn khéo thoát ra ngoài. Tháng 10/1939 Xứ uỷ Bắc Kỳ thành lập các khu Hải Phòng, Kiến An, Hải Dương và vùng mỏ thuộc khu B (sau đó gọi là liên tỉnh B) Tô Hiệu làm Bí thư Khu uỷ. Đồng chí xúc tiến ra báo Chiến Đấu cơ quan tuyên truyền của Khu uỷ B. Báo Chiến đấu được lưu hành rộng rãi trong toàn khu B.
Trước sự đàn áp của thực dân Pháp đối với phong trào cách mạng, Tô Hiệu chỉ đạo chuyển hướng hoạt động từ công khai rút vào bí mật, sàng lọc cán bộ công khai, người bị lộ chuyển công tác. Trong suốt thời kỳ hoạt động ở Hải Phòng, Tô Hiệu với cương vị Bí thư Khu uỷ B đã không thành lập Thành uỷ Hải Phòng mà trực tiếp lãnh đạo phong trào. Phong trào cách mạng ở Hải Phòng phát triển khá sôi nổi với hàng loạt các cuộc đấu tranh, biểu tình của công nhân, dân nghèo thành thị.
Ngày1/12/1939, đồng chí Tô Hiệu bị bắt tại một cở sở in ở xóm Hạ Lý, khu vực nhà máy chỉ. Đồng chí bị thực dân Pháp tra tấn dã man, đánh đập, ăn uống thiếu thốn nên bệnh ho lao ngày càng nặng thêm. Tuy vậy đồng chí Tô Hiệu vẫn động viên tù nhân, và lãnh đạo tranh đấu chống chế độ hà khắc của nhà tù thực dân. Bị kết án 5 năm tù, đồng chí Tô Hiệu bị kẻ thù đày ở nhà tù Sơn La. Tại nơi Địa ngục trần giannnn này đồng chí Tô Hiệu vẫn luôn lạc quan, yêu đời, giúp đỡ đồng chí đồng đội và hướng dẫn mọi người tranh đấu, vững niềm tin vào tương lai.
Do bệnh tình trầm trọng, đồng chí Tô Hiệu đã từ trần ngày 7/3/1944 tại nhà tù Sơn La, để lại niềm tiếc thương sâu sắc cho bạn bè, đồng chí và thế hệ mai sau.
Tô Khuyên
